Acessibilidade / Reportar erro

O gênero Geastrum (Geastraceae, Basidiomycota) na Mata Atlântica baiana: novas ocorrências e checklist para o Nordeste do Brasil

ABSTRACT

Geastrum is a genus of gasteroid fungi characterized by a star-like basidiome and a bellows mechanism for releasing spores. The genus is represented by 41 species in the Brazilian northeast region. In the State of Bahia only seven species are known. The objective of this work is to describe the new occurrences of Geastrum for the State. Geastrum argentinum represents the first record for northeastern Brazil; G. brunneocapilatum, G. entomophilum, G. lloydianum and G. triplex represent the first record for Bahia State funga. Descriptions, photos of the species and checklist for northeastern Brazil are presented.

Keywords:
brazilian funga; earth star; gasteroid fungi; Geastrales; neotropical fungi

RESUMO

Geastrum é um gênero de fungos gasteroides que se caracteriza pelo basidioma semelhante a estrelas com mecanismo de fole para liberação dos esporos. O gênero está representado por 43 espécies na região nordeste brasileira. No Estado da Bahia apenas oito espécies são conhecidas. O objetivo deste trabalho é descrever as novas ocorrências de Geastrum para Bahia. Geastrum argentinum representa o primeiro registro para o nordeste brasileiro; G. brunneocapilatum, G. entomophilum, G. lloydianum e G. triplex representam primeiro registro para a funga baiana. Descrições, foto das espécies e lista de ocorrências para o Nordeste do Brasil são apresentadas.

Palavras-chave:
estrelas-da-terra; funga brasileira; fungos gasteroides; fungos neotropicais; Geastrales

Introdução

Geastraceae Corda é a família tipo da ordem Geastrales K. Hosaka & Castellano e apesar de não possuir uma sinapomorfia que a caracterize, especula-se que a rizomorfa seja uma estrutura que possa abrigar características para distinguir o clado Geastraceae (Agarer 2006Agerer, R. 2006. Fungal relationships and structural identity. Mycological Progress 5: 67-107., Hosaka et al. 2006Hosaka, K., Bates, S.T., Beever, R.E., Castellano, M.A., Colgan, W., Domínguez, L.S., Nouhra, E.R., Geml, J., Giachini, A.J., Kenney, S.R., Simpson, N.B., Spatafora, J.W. & Trappe, J.M. 2006. Molecular phylogenetics of the gomphoid-phalloid fungi with an establishment of the new subclass Phallomycetidae and two new orders. Mycologia 98(6): 949-959.). Quanto aos membros da família Geastraceae, estes são facilmente reconhecidos pelos basidiomas semelhantes a estrelas, o que ocorre pela deiscência do exoperídio, sendo popularmente chamados fungos estrelas-da-terra, com endoperídio de aspecto globoso liberando os esporos pelo mecanismo de fole.

Com base em estudos moleculares recentes, essa família é composta pelos gêneros Geastrum Pers. eMyriostoma Desv. (Zamora et al. 2014Zamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.; Sousa 2019Sousa, J.O., Baracho, G.S., Martín, M.P. & Baseia, I.G. 2019. Contribution to Neotropical data of Geastrum section Corollina (Basidiomycota): Two new earth-stars from Caatinga vegetation, Brazil. Nova Hedwigia 109(1-2): 161-175.). Esses gêneros se aproximam filogenéticamente pelo basidioma expandido pluriestratificado, e se diferenciam pela presença de um único ostíolo e pedicelo em Geastrum e vários em Myriostoma ( Sunhede 1989Sunhede, S. 1989. Geastraceae (Basidiomycotina). Morphology, ecology and systematics with special emphasis on the North European species. 1 ed. Fungiflora, Ithaca.). Os basidiomas imaturos de Geastrum podem ser encontrados crescendo sobre (epígeo) ou sob (hipógeo) o substrato, podendo ou não apresentar uma camada de micélio que pode variar de fina a espessa, chamada subículo; podem possuir aspecto globoso, subgloboso, ovóide, depresso-globoso, lageniforme ou irregular (Accioly et al. 2019Accioly, T., Sousa, J.O., Moreau, P.-A., Lécuru, C., Silva, B.D.B., Roy, M., Gardes, M., Baseia, I.G. & Martin, M.P. 2019. Hidden fungal diversity from the Neotropics: Geastrum hirsutum, G. schweinitzii (Basidiomycota, Geastrales) and their allies. PloS One 14: E0211388.).

Nos últimos dez anos diversos trabalhos têm ampliado a distribuição das espécies do gênero Geastrum para a região Nordeste do Brasil, totalizando 40 espécies (Flora e Funga do Brasil 2023Geastrumin Flora e Funga do Brasil. Jardim Botânico do Rio de Janeiro. Disponível em < Disponível em https://floradobrasil.jbrj.gov.br/FB92639 > (acesso em 08-III-2023).
https://floradobrasil.jbrj.gov.br/FB9263...
), sendo que destas 19 foram descritas como novas espécies para a ciência ( Baseia et al. 2003Baseia, I.G., Cavalcanti, M.A. & Milanez, A.I. 2003. Additions to our knowledge of the genus Geastrum (Phallales: Geastraceae) in Brazil. Mycotaxon 85: 409-416., Fazolino et al. 2008Fazolino, E.P., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2008. Geastrum entomophilum, a new earthstar with an unusual spore dispersal strategy. Mycotaxon 104: 449-453., Silva et al. 2013Silva, B.D.B., Cabral, T.S., Marinho, P., Ishikawa, N.K. & Baseia, I.G. Two new species of Geastrum (Geastraceae, Basidiomycota) found in Brazil. 2013. Nova Hedwigia 96(3-4): 445-456., Cabral et al. 2014Cabral, T.S., Silva, B.D.B., Ishikawa, N.K., Alfredo, D.S., Braga, R.N., Clement, C.R. & Baseia, I.G. 2014. A new species and new records of gasteroid fungi (Basidiomycota) from Central Amazonia, Brazil. Phytotaxa 183(4): 239-253., Sousa et al. 2015Sousa, J.O., Barracho, G.A. & Baseia, I.G. 2015b. Geastrum laevisporum: a new earthstar fungus with uncommon smooth spores. Mycosphere 6(4): 501-507., Crous et al. 2016Crous, P.W., Crous, P.W., Wingfield, M.J., Burgess, T.I., St.J. Hardy, G.E., Crane, C., Barrett, S., Cano-Lira, J.F., Le Roux, J.J., Thangavel, R., Guarro, J., Stchigel, A.M., Martín, M.P., Alfredo, D.S., Barber, P.A., Barreto, R.W., Baseia, I.G., Cano-Canals, J., Cheewangkoon, R., Ferreira, R.J., Gené, J. Lechat, C., Moreno, G., Roets, J., Shivas, R.G., Sousa, J.O., Tan, Y.P., Wiederhold, N.P., Abell, S.P., Accioly, T., Albizu, J.L., Alves, J.L., Antoniolli, Z.I., Aplin, Z.I., Araújo, J., Arzanlou, M., Bezerra, J.D.P., Bouchara, J.-P., Carlavilla, J.R., Castillo, A., Castroagudín, V.L., Ceresini, P.C., Claridge, G.F., Coelho, G., Coimbra, V.R.M., Costa, L.A., da Cunha, K.C., da Silva, S.S., Daniel, R., de Beer, Z.W., Dueñas, M., Edwards, J., Enwistle, P., Fiuza, P.O. Fournier, J., García, D., Gibertoni, T.B., Giraud, S., Guevara-Suarez, M., Gusmão, L.F.P., Haituk, S., Heykoop, M., Hirooka, Y., Hofmann, M., Houbraken, J., Hughes, D.P., Kautmanová, I., Koppel, O., Koukol, O., Larsson, E., Latha, K.P.D., Lee, D.H., Lisboa, D.O., Lisboa, W.S., López-Villalba, Á., Maciel, J.L.N., Manimohan, P., Manjón, J.L., Marincowitz, S., Marney, T.S., Meijer, M., Miller, A.N., Olariaga, I., Paiva, L.M., Piepenbring, M., Poveda-Molero, J.C., Raj, K.N.A., Raja, H.A., Rougeron, H.A., Salcedo, I., Samadi, R., Santos, T.A.B., Scarlett, K., Seifert, K.A., Shuttleworth, L.A., Silva, G.A., Silva, M., Siqueira, J.P.Z., Souza-Motta, C.M., Stephenson, S.L., Sutton, D.A., Tamakeaw, N., Telleria, M.T., Valenzuela-Lopez, N., Viljoen, A., Visagie, C.M., Vizzini, A., Wartchow, F., Wingfield, B.D., Yurchenko, E., Zamora, J.C. & Groenewald J.Z. . 2016. Fungal Planet description sheets. Persoonia 37: 469-557., Crous et al. 2017Crous, P.W., Wingfield, M.J., Burgess, T. I., Carnegie, A.J., Hardy, G.E.St.J., Smith, D., Summerell, B.A., Cano-Lira, J.F., Guarro, J., Houbraken, J., Lombard, L., Martín, M.P., Sandoval-Denis,M., Alexandrova, A.V., Barnes, C.W., Baseia, I.G., Bezerra, J.D.P., Guarnaccia, V., May, T. W., Hernández-Restrepo, M., Stchigel, A.M., Miller, A.N., Ordoñez, M.E., Abreu, V.P., Accioly, T., Agnello, C., Colmán, A.A., Albuquerque, C.C., Alfredo, D.S., Alvarado, P., Araújo-Magalhães, G.R., Arauzo, S., Atkinson, T., Barili, A., Barreto, R.W., Bezerra, J.L., Cabral, T.S., Rodríguez, F.C., Cruz, R.H.S.F., Daniels, P.P., Da Silva, B.D.B., de Almeida, D.A.C., de Carvalho Jr, A.A., Decock, C.A., Delgat, L., Denman, S., Dimitrov, R.A., Edwards, J., Fedosova, A.G., Ferreira, R.J., Firmino, A.L., Flores, J.A., García, D., Gené, J., Giraldo, A., Góis, J.S., Gomes, A.A.M., Gonçalves, C.M., Gouliamova, D.E., Groenewald, M., Guéorguiev, B.V., Guevara-Suarez, M., Gusmão, L.F.P., Hosaka, K., Hubka, V., Huhndorf, S.M., Jadan, M., Jurjević, Ž., Kraak, B., Kučera, V., Kumar, T.K.A., Kušan, I., Lacerda, S.R., Lamlertthon, S., Lisboa, W.S., Loizides, M., Luangsa-Ard, J.J., Lysková, P., Mac Cormack, W.P., Macedo, D.M., Machado, A.R., Malysheva, E.F., Marinho, P., Matočec, N., Meijer, M., Mešić, A., Mongkolsamrit, S., Moreira, K.A., Morozova, O.V., Nair, K.U., Nakamura, N., Noisripoom, W., Olariaga, I., Oliveira, R.J.V. , Paiva, L.M., Pawar, P., Pereira, O.L., Peterson, S.W., Prieto, M., Rodríguez-Andrade, E., Rojo De Blas, C., Roy, M., Santos, E.S., Sharma, R., Silva, G.A., Souza-Motta, C.M., Takeuchi-Kaneko, Y., Tanaka, C., Thakur, A., Smith, M.T., Tkalčec, Z., Valenzuela-Lopez, N., Van Der Kleij, P., Verbeken, A., Viana, M.G., Wang, X.W. & Groenewald, J. Z. 2017. Fungal Planet Description Sheets: 625-715. Persoonia 39: 270-467., Crous et al. 2018aCrous, P.W., Wingfield, M.J., Burgess, St. J. Hardy, G.E., Gené, J., Guarro, J., Baseia, I.G., García, D., Gusmão, L.F.P., Souza-Motta, C.M., Thangavel, R., Adamčík, S., Barili, A., Barnes, C.W., Bezerra, J.D.P., Bordallo, J.J., Cano-Lira, J.F., de Oliveira, R.J.V., Ercole, E., Hubka, V., Iturrieta-González, I., Kubátová, A., Martín, M.P., Moreau, P.-A., Morte, A., Ordoñez, M.E., Rodríguez, A., Stchigel, A.M., Vizzini, A., Abdollahzadeh, J., Abreu, V.P., Adamčíková, K., Albuquerque, G.M.R., Alexandrova, A.V., Álvarez Duarte, E., Armstrong-Cho, C., Banniza, S., Barbosa, R.N., Bellanger, J.-M., Bezerra, J.L., Cabral, T.S., Caboň, M., Caicedo, E., Cantillo, T., Carnegie, A.J., Carmo, L.T., Castañeda-Ruiz, R.F., Clement, C.R., Čmoková, A., Conceição, L.B., Cruz, R.H.S.F., Damm, U., da Silva, B.D.B., da Silva, G.A., da Silva, R.M.F., de A Santiago, A.L.C.M., de Oliveira, L.F., de Souza, C.A.F., Déniel, F., Dima, B., Dong, G., Edwards, J., Félix, C.R., Fournier, J., Gibertoni, T.B., Hosaka, K., Iturriaga, T., Jadan, M., Jany, J.-L., Jurjević, Ž., Kolařík, M., Kušan, I., Landell, M.F., Leite Cordeiro, T.R., Lima, D.X., Loizides, M., Luo, S., Machado, A.R., Madrid, H., Magalhães, O.M.C., Marinho, P., Matočec, N., Mešić, A., Miller, A.N., Morozova, O.V., Neves, R.P., Nonaka, K., Nováková, A., Oberlies, N.H., Oliveira-Filho, J.R.C., Oliveira, T.G.L., Papp, V., Pereira, O.L., Perrone, G., Peterson, S.W., Pham, T.H.G., Raja, H.A., Raudabaugh, D.B., Řehulka, J., Rodríguez-Andrade, E., Saba, M., Schauflerová, A., Shivas, R.G., Simonimi, G., Siqueira, J.P.Z., Sousa, J.O., Stajsic, V., Svetasheva, T., Tan, Y.P., Tkalčec, Z., Ullah, S., Valente, P., Valenzuela-Lopes, N., Abrinbana, M., Viana Marques, D.A., Wong, P.T.W., Xavier de Lima, V. & Groenwald, J.Z. 2018a. Fungal Planet description sheets. Persoonia 40: 716-784., Crous et al. 2018bCrous, P.W., Luangsa-Ard, J.J., Wingfield, M.J., Carnegie, A.J., Hernández-Restrepo, M., Lombard, L., Roux, J., Barreto, R.W., Baseia, I.G., Cano-Lira, J.F., Martín, M.P., Morozova, O.V., Stchigel, A.M., Summerell1, B.A., Brandrud, T.E., Dima, B., García, D., Giraldo, A., Guarro, J., Gusmão, L.F.P., Khamsuntorn, P., Noordeloo, M.E., Nuankaew, S., Pinruan, U., Rodríguez-Andrade, E., Souza-Motta, C.M., Thangavel, R., Van Iperen, A.L., Abreu, V.P., Accioly, T., Alves, J.L., Andrade, J.P., Bahram, M., Baral, H.O., Barbier, E., Barnes, C.W., Bendiksen, E., Bernard, E., Bezerra, J.D.P., Bezerra, J.L., Bizio, E., Blair, J.E., Bulyonkova, T.M., Cabral, T.S., Caiafa, M.V., Cantillo, T., Colmán, A.A., Conceição, L.B., Cruz, S., Cunha, A.O.B., Darveaux, B.A., Silva, A.L. da, Silva, G.A. da, Silva, G.M. da, Silva, R.M.F. da, Oliveira, R.J.V. de, Oliveira, R.L., Souza, J.T. de, Dueñas, M., Evans, H.C., Epifani, F., Felipe, M.T.C., Fernández-López, J., Ferreira, B.W., Figueiredo, C.N., Filippova, N.V., Flores, J.A., Gené, J., Ghorbani, G., Gibertoni, T.B., Glushakova, A.M., Healy, R., Huhndorf, S.M., Iturrieta-González, I., Javan-Nikkhah, M., Juciano, R.F., Jurjević, Ž., Kachalkin, A.V., Keochanpheng, K., Krisai-Greilhuber, I., Li, Y.C., Lima, A.A., Machado, A.R., Madrid, H., Magalhães, O.M.C., Marbach, P A.S, Melanda, G.C.S., Miller, A.N., Mongkolsamrit, S., Nascimento, R.P., Oliveira, T.G L., Ordoñez, M.E., Orzes, R., Palma, M.A, Pearce, C.J., Pereira, O.L., Perrone, G., Peterson, V., Pham, T.H.G., Piontelli, E., Pordel, A., Quijada, L., Raja, H.A., Rosas De Paz, E., Ryvarden, L., Saitt, A., Salcedo, S.S., Sandoval-Denis, M., Santos, T.A.B., Seifert, K.A., da Silva, B.D.B., Smith, M.E., Soares, A.M., Sommai, S., Sousa, J.O., Suetrong, S., Susca, A., Tedersoo, L., Telleria, M.T., Thanakitpipattana, D., Valenzuela-Lopez, N., Visagie, C.M., Zapata, M. & Groenewald, J.Z. 2018b. Fungal Planet Description Sheets: 785- 867. Persoonia 41: 238-417., Accioly et al. 2019Accioly, T., Sousa, J.O., Moreau, P.-A., Lécuru, C., Silva, B.D.B., Roy, M., Gardes, M., Baseia, I.G. & Martin, M.P. 2019. Hidden fungal diversity from the Neotropics: Geastrum hirsutum, G. schweinitzii (Basidiomycota, Geastrales) and their allies. PloS One 14: E0211388., Crous et al. 2019Crous, P.W., Wingfield, M.J., Lombard, L., Roets, F., Swart, W.J., Alvarado, P., Carnegie, A.J., Moreno, G., Luangsaard, J., Thangavel, R., Alexandrova, A.V., Baseia, I.G., Bellanger, J.-M., Bessette, A.E., Bessette, A.R., Peña-Lastra, S., García, D., Gené, J., Pham, T.H.G., Heykoop, M., Malysheva, E., Malysheva, V., Martín, M.P., Morozova, O.V., Noisripoom, W., Overton, B.E. Rea, A.E., Sewall, B.J., Smith, M.E., Smyth, C.W., Tasanathai, K., Visagie, C.M., Adamčík, S., Alves, A., Andrade, J.P., Aninat, M.J., Araújo, R.V.B., Bordallo, J.J., Boufleur, T., Baroncelli, R., Barreto, R.W., Bolin, J., Cabero, J., Caboň, M., Cafà, G., Caffot, M.L.H., Cai, L., Carlavilla, J.R., Chávez, R., Castro, R.R.L., Delgat, L., Deschuyteneer, D., Dios, M.M., Domínguez, L.S., Evans, H.C., Eyssartier, G., Ferreira, B.W., Figueiredo, C.N., Liu, F., Fournier, J., Galli-Terasawa, L.V., Gil-Durán, C., Glienke, C., Gonçalves, M.F.M., Gryta, H., Guarro, J., Himaman, W., Hywel-Jones, N., Iturrieta-González, I., Ivanushkina, N.E., Jargeat, P., Khalid, A.N., Khan, J., Kiran, M., Kiss, L., Kochkina, G.A., Kolařík, M., Kubátová, A., Lodge, D.J., Loizides, M., Luque, D., Manjón, J.L., Marbach, P.A.S., Massola, N.S., Mata, M., Miller, A.N., Mongkolsamrit, S., Moreau, P-A., Morte, A., Mujic, A., Navarro-Ródenas, A., Németh, M.Z., Nóbrega, T.F., Nováková, A., Olariaga, I., Ozerskaya, S.M., Palma, M.A., Petters-Vandresen, D.A.L., Piontelli, E., Popov, E.S., Rodríguez, A., Requejo, Ó., Rodrigues, A.C.M., Rong, I.H., Roux, J., Seifert, K.A., Silva, B.D.B, Sklenář, F., Smith, J.A., Sousa, J.O., Souza, H.G., De Souza, J.T., Švec, K., Tanchaud, P., Tanney, J.B., Terasawa, F., Thanakitpipattana, D., Torres-Garcia, D., Vaca, I., Vaghefi, N., van Iperen, A.L., Vasilenko, O.V., Verbeken, A., Yilmaz, N., Zamora, J.C., Zapata, M., Jurjević, Ž. & Groenewald, J.Z. 2019. Fungal Planet Description Sheets. Persoonia 43: 951-1041., Sousa et al. 2019aSousa, J.O., Baracho, G.S., Martín, M.P. & Baseia, I.G. 2019. Contribution to Neotropical data of Geastrum section Corollina (Basidiomycota): Two new earth-stars from Caatinga vegetation, Brazil. Nova Hedwigia 109(1-2): 161-175., Crous et al. 2020Crous, P.W., Crous, P.W., Wingfield, M.J., Chooi, Y.-H., Gilchrist, C.L.M., Lacey, E., Pitt, J.I., Roets, F., Swart, W.J., Cano-Lira, J.F., Valenzuela-Lopez, N., Hubka, V., Shivas, R.G., Stchigel, A.M., Holdom, D.G., Jurjević, Ž., Kachalkin, A.V., Lebel, Y., Lock, C., Martín, M.P., Tan, Y.P., Tomashevskaya, M.A., Vitelli, J.S., Baseia, I.G., Bhatt, V.K., Brandrud, T.E., De Souza, J.T., Dima, B., Lacey, H.J., Lombard, L., Johnston, P.R., Morte, A., Papp, V., Rodríguez, A., Rodríguez-Andrade, E., Semwal, K.C., Tegart, L., Abad, Z.G., Akulov, A., Alvarado, P., Alves, A., Andrade, J.P., Arenas, F., Asenjo, C., Ballarà, J., Barrett, M.D., Berná, L.M., Berraf-Tebbal, A., Bianchinotti, M.V., Bransgrove, K., Burgess, T.I., Carmo, F.S., Chávez, R., Čmoková, A., Dearnaley, J.D.W., Santiago, A.L.C.M. de A., Freitas-Neto, J.F., Denman, S., Douglas, B., Dovana, F., Eichmeier, A., Esteve-Raventós, F., Farid, A., Fedosova, A.G., Ferisin, G., Ferreira, R.J., Ferrer, A., Figueiredo, C.N., Figueiredo, Y.F., Reinoso-Fuentealba, C.G., Garrido-Benavent, I., Cañete-Gibas, C.F., Gil-Durán, C., Glushakova, A.M., Gonçalves, M.F.M., González, M., Gorczak, M., Gorton, C., Guard, F.E., Guarnizo, A.L., Guarro, J., Gutiérrez, M., Hamal, P., Hien, L.T., Hocking, A.D., Houbraken, J., Hunter, G.C., Inácio, C.A., Jourdan, M., Kapitonov, V.I., Kelly, L., Khanh, T.N., Kisło, K., Kiss, L., Kiyashko, A., Kolařík, M., Kruse, J., Kubátová, A., Kučera, V., Kučerová, I., Kušan, I., Lee, H.B., Levicán, G., Lewis, A., Liem, N.V., Liimatainen, K., Lim, H.J., Lyons, M.N., Maciá-Vicente, J.G., Magaña-Dueñas, V., Mahiques, R., Malysheva, E.F., Marbach, P.A.S., Marinho, P., Matočec, N., McTaggart, A.R., Mešić, A., Morin, L., Muñoz-Mohedano, J.M., Navarro-Ródenas, A., Nicolli, C.P., Oliveira, R.L., Otsing, E., Ovrebo, C.L., Pankratov, T.A., Paños, A., Paz-Conde, A., Pérez-Sierra, A., Phosri, C., Pintos, Á., Pošta, A., Prencipe, S., Rubio, E., Saitta, A., Sales, L.S., Sanhueza, L., Shuttleworth, L.A., Smith, J., Smith, M.E., Spadaro, D., Spetik, M., Sochor, M., Sochorová, Z., Sousa, J.O., Suwannasai, N., Tedersoo, L., Thanh, H.M., Thao, L.D., Tkalčec, Z., Vaghefi, N., Venzhik, A.S., Verbeken, A., Vizzini, A., Voyron, S., Wainhouse, M., Whalley, A.J.S., Wrzosek, M., Zapata, M., Zeil-Rolfe, I. & Groenewald, J.Z. 2020. Fungal Planet description sheets. Persoonia 44: 1042-1111.). Apesar de ser o maior Estado do Nordeste e o único do Brasil a possuir cinco biomas (Mata Atlântica, Caatinga, Cerrado, Restinga e o bioma marinho (SEMA 2008) a Bahia possui o registro de apenas oito espécies de Geastrum, todas ocorrendo em áreas de Mata Atlântica. Originalmente, 36% da área total do Estado era ocupado por este bioma ( Campos 1912Campos, G. 1912. Mapa florestal: Serviço Geológico e Mineralógico do Brasil. Diretoria de Serviço e Estatística: Rio de Janeiro.), contudo, devido a séculos de desmatamento, a área atualmente ocupada corresponde a 1/6 desse valor, algo em torno de 35.000ha (SOSMA 2016). Dessa forma este trabalho visa ampliar o conhecimento do gênero Geastrum no Estado da Bahia.

Materiais e métodos

Área de estudo - Expedições foram realizadas no Estado da Bahia, Brasil (Figura 1), durante as estações chuvosas de 2017 a 2021, nos municípios de Elísio Medrado e Santa Teresinha (Serra da Jiboia - Floresta Ombrófila), Arataca (Fazenda Terra Vista - Floresta Estacional Semidecídual) e Salvador (Floresta Ombrófila - Ambiente Antropizado). Foram registrados dados relacionados ao número de basidiomas, fitofisionomia de ocorrência e substrato onde os espécimes foram coletados.

Coleta e análise dos espécimes - Basidiomas foram fotografados no campo, para registrar as cores e características do peristômio e perídio. Para a análise macroscópica, seguiu Sunhede (1989Sunhede, S. 1989. Geastraceae (Basidiomycotina). Morphology, ecology and systematics with special emphasis on the North European species. 1 ed. Fungiflora, Ithaca.), Calonge (1998Calonge, F.D. 1998. Gasteromycetes. I. Lycoperdales, Nidulariales, Phallales, Sclerodermatales, Tulostomatales. Flora Mycologica Iberica 3: 1-271.), Zamora et al. (2014aZamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.) e Accioly et al. (2019Accioly, T., Sousa, J.O., Moreau, P.-A., Lécuru, C., Silva, B.D.B., Roy, M., Gardes, M., Baseia, I.G. & Martin, M.P. 2019. Hidden fungal diversity from the Neotropics: Geastrum hirsutum, G. schweinitzii (Basidiomycota, Geastrales) and their allies. PloS One 14: E0211388.). As medidas das macroestruturas foram obtidas de espécimes frescos, usando um paquímetro digital. As cores foram padronizadas de acordo com a tabela de cores de Küppers (2002Küppers, H. 2002. Atlas de Los Colores. 1ª ed. Blume, Barcelona.). Os exemplares foram desidratados a 40°C em desidratador de alimentos domésticos da marca Fun Kitchen, modelo FD-880A, por no mínimo 12 horas, ou até estar completamente desidratado. Após a secagem, o material foi acondicionado em sacos com fecho hermético e depositado no Herbário Alexandre Leal Costa (ALCB), no Instituto de Biologia da Universidade Federal da Bahia (UFBA), Brasil.

Figura 1:
Mapa indicando os munícipios e biomas das espécies estudadas. Sistema de coordenadas geográficas: Datum SIRGAS 2000.

Análise das microestruturas - Foram preparadas lâminas para analisar a composição citológica das macroestruturas como rizomorfas, exoperídio, endoperídio e himênio. As células foram analisadas em um microscópio óptico Olympus CX31 e medidas com um retículo acoplado às lentes do microscópio. As lâminas foram feitas utilizando água para material fresco e KOH 5% para material herborizado, e corante vermelho Congo para melhor visualização das estruturas hialinas, quando necessário ( Silva et al. 2014Silva, B.D.B., Sulzbacher, M. A., Baseia, I.G. 2014. Metodologia: coleta, preservação e herborização de fungos gasteroides. In: I. G. Baseia, B.D.B. Silva , R.H.S.F. Cruz (eds.). Fungos Gasteroides no semiárido do Nordeste Brasileiro, Mídia, Feira de Santana, pp. 25-28.). Para uma melhor visualização da ornamentação dos basidiósporos, foram realizadas sessões de microscopia eletrônica de varredura no Laboratório de Microscopia Eletrônica (LAMUME) do Instituto Física da Universidade Federal da Bahia. Foi padronizado o número de 30 células aleatórias para a obtenção das medidas de todas as microestruturas estudadas

Resultados

Após as análises, sete espécies de Geastrum foram identificadas: Geastrum argentinum Spegazzini , G. brunneocapillatum J.O. Sousa, Accioly, M.P. Martín & Baseia , G. entomophilum Fazolino, Calonge & Baseia , G. lageniforme Vittad , G. lanuginosum R.V.B. Araújo, J.O. Sousa, M.P. Martín, Baseia & B.D.B. Silva , G. lloydianum Fries e G. triplex Jungh são descritas e comentadas com suas respectivas distribuições no Brasil. Adicionalmente, é apresentada neste trabalho uma checklist para as 43 espécies de Geastrum ocorrentes na região nordeste do Brasil ( tabela 1).

Tabela 1.
Checklist das espécies de Geastrum para o Nordeste brasileiro com suas respectivas localidades, domínios vegetacionais e referências. Table 1. Checklist of Geastrum species for the Brazilian Northeast with their respective localities, vegetation domains and references.

Taxonomia

Geastrum argentinum Spegazzini Anal. Mus. nac. Hist. nat. B. Aires 6: 193 (1898).

Figura 2

Figura 2.
Geastrum argentinum Spegazzini. a. Basidioma expandido (escala = 1,5mm). b. Camada micelial efêmera (escala = 1,5mm). c. Hifa de ponta inflada da camada micelial externa (escala = 5µm). d. Esporos em MEV (escala = 1µm) . Fotos por Áureo Pires & LAMUME.

Descrição: Basidiomas imaturos epígeos, gregários, 12,3-20 mm alt. × 13,6-25,5 mm larg., globosos a subglobosos, ápice arredondado, superfície não incrustada, coriácea, avermelhados (N60Y60M90). Subículo espesso, branco (N00M00C00). Rizomorfa presente. Basidioma expandido saculiforme, 12,5-23,4 mm alt. (incluindo peristômio) × 17,4-34,2 mm larg. Exoperídio dividido em 4-7 raios planos a revolutos, não higroscópico. Camada micelial não incrustada, coriácea, efêmera, dupla, camada externa marrom avermelhada (N40Y30M30) composta por hifas com dilatação terminal globosa a elipsoide, 7,5-25 μm alt. × 7,5-17,5 μm larg., hialina, camada interna branco amarelada (N60Y90M60), hifas medindo 1,5-9 μm diâm., marrom alaranjado (N50Y90M20). Camada fibrosa papirácea, branco amarelada (N10Y10M20), hifas medindo 2-4 μm diâm., hialina. Camada pseudoparenquimatosa persistente, rimosa, formando colar em basidiomas mais velhos, rosada (N40Y00M60), hifas medindo 10-20 μm alt. × 15-25 μm larg., vermelho alaranjado (N50Y80M60). Endoperídio globoso, séssil, superfície glabra, preto acinzentado (N40Y00M00). Pedicelo ausente. Apófise ausente. Peristômio fibriloso, não delimitado, cônico a achatado. Basídios subglobosos a lageniformes 5-20 μm alt. × 5-12 μm larg. Basidiosporos globosos, 4-6 μm alt. × 3-5 μm larg., marrom claro (N50Y90M40). Eucapilícios de paredes finas, sinuosos, superfície não incrustada, não ramificada, lúmen evidente, 3-5 μm diâm., bege esverdeado (N50Y60M30).

Habitat: Floresta ombrófila, ambiente antropizado, crescendo gregário sobre o folhiço.

Material examinado: BRASIL. Bahia: Salvador, Universidade Federal da Bahia, campus Ondina, 13°00’05’’S 38°30’31’’W, 07-V-2019, A.B. Pires, D.B. Affonseca, (ALCB 133055).

Distribuição no Brasil: São Paulo (Fernandeset al. 2021), Bahia (presente estudo).

Notas: Esta espécie pertence à seçãoExareolata proposta por Zamora et al. (2014aZamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.), caracterizada principalmente pela camada micelial dupla, a camada externa constituída por hifas esqueleteas e a camada interna por hifas generativas (Zamora et al. 2014aZamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.).Geastrum argentinum pode ser confundido comG. javanicum Lév. devido à camada micelial efêmera com aspecto velutíneo, porém se diferencia deste último pelo peristômio não delimitado emG. argentinum. Outra espécie próxima éG. fimbriatum Fr. que se diferencia pela camada micelial não efêmera e fortemente incrustada com detritos (Zamora et al. 2014bZamora, J.C., Kuhar, F., Castiglia, V. & Papinutti, L. 2014b. On Geastrum argentinum, a forgotten species 55(3): 177-182.). O material examinado representa a primeira ocorrência da espécie para o Nordeste brasileiro e a segunda para o Brasil.

Geastrum brunneocapillatum J.O. Sousa, Accioly, M.P. Martín & Baseia PLoS ONE 14(2) (2019Sousa, J.O., Baracho, G.S., Martín, M.P. & Baseia, I.G. 2019. Contribution to Neotropical data of Geastrum section Corollina (Basidiomycota): Two new earth-stars from Caatinga vegetation, Brazil. Nova Hedwigia 109(1-2): 161-175.).

Figura 3a-c

Figura 3.
Geastrum brunneocapillatum J.O. Sousa, Accioly, M.P. Martín & Baseia. a. Basidioma imaturo (escala = 1 mm). b. Basidioma expandido (escala = 1mm). c. Esporos vistos em MEV (escala = 1µm); Geastrum entomophilum Fazolino. Calonge & Baseia . d. Basidioma imaturo (escala = 1,5mm). e. Basidioma expandido (escala = 2 mm). f. Esporos vistos em microscópio óptico (escala = 5µm) . Fotos por Ruane Vasconcelos, LAMUME, Mateus Ribeiro & Áureo Pires.

Descrição: Basidioma imaturo epígeo, solitário, 14-38 mm alt. × 11-38 mm larg., globoso, ápice arredondado, superfície não incrustada, hirsuta, pelos compridos e espaçados, marrom avermelhado (N40Y70M70). Rizomorfa presente no imaturo, não incrustada. Basidioma expandido saculiforme 8,6-12,66 mm alt. (incluindo peristômio) × 11,34-13,73 mm larg. Exoperídio dividido em 5-6 raios, levemente revolutos, não higroscópico. Camada micelial não incrustada, hirsuta, 3-6 μm diâm., marrom avermelhado (N40Y70M70). Camada fibrosa papirácea, 2-5 μm diâm, amarelado (N50Y60M40). Camada pseudoparenquimatosa persistente, 13-50 μm alt. × 15-56 μm larg., marrom esbranquiçado (N10Y60M30). Endoperídio globoso, séssil, superfície glabra, marrom (N10Y20M10). Pedicelo ausente. Apófise ausente. Peristômio fibriloso, levemente delimitado. Basidiósporos globosos a subglobosos, 3 μm alt. × 3 μm larg. Eucapilícios de paredes finas, retas, superfície não incrustada, não ramificada, lúmen evidente, 2-4 μm diâm.

Habitat: Floresta ombrófila, crescendo sobre o folhiço.

Material examinado: BRASIL. Bahia: Elísio Medrado, Serra da Jiboia,12º52’60’’S 39º28’46’’W, 17-VI-2017, B.D.B. Silva, R.R. Fermiano, R.V.B. Araújo, M.S. Silva, (ALCB 048984).

Distribuição no Brasil: Paraíba (Acciolyet al. 2019), Bahia (presente estudo).

Notas:Geastrum brunneocapillatum pertence a seçãoMyceliostroma, subseçãoEpigaea proposta por Zamora e colaboradores (2014aZamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.). Esta é uma espécie recém descrita para o Estado da Paraíba, e apresenta proximidade comG. pusillipilosum J.O. Sousa, Alfredo, R.J. Ferreira, M.P. Martín & Baseia eG. hisurtum Baseia & Calonge, sendo considerada uma espécie semicríptica. Diferencia-se da primeira pelo tamanho dos pelos (até 2mm) e pela distribuição esparsa dos mesmos; e da segunda pelos basidiosporos um pouco maiores, medindo 3 μm alt. × 3 μm larg. O material estudado caracteriza a primeira ocorrência para o Estado da Bahia e a segunda para o Brasil.

Geastrum entomophilumFazolino, Calonge & Baseia, Mycotaxon 104: 450 (2008Fazolino, E.P., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2008. Geastrum entomophilum, a new earthstar with an unusual spore dispersal strategy. Mycotaxon 104: 449-453.)

Figura 3 d-f

Descrição: Basidioma Imaturo semi-hipógeo, gregário, 10,8 mm alt. × 16,9 mm larg. depresso-globoso, ápice arredondado, superfície incrustada, papirácea, branca (N00C00Y00). Súbiculo presente, branco acinzentado (N10Y10M00). Rizomorfa ausente. Basidioma Expandido arqueado, 10,8-27,5 mm alt. (incluindo peristômio) × 20,5-38 mm larg. Exoperídio dividido em 5 raios, arqueados, não higroscópicos. Camada Micelial incrustada, papirácea, persistente, branco creme (N20C00Y10), hifas medindo 1,5-2,5 μm diâm., paredes finas, não incrustadas, lúmen não evidente, hialino esverdeadas (N10C10Y30). Camada Fibrosa papirácea, marrom claro acinzentado (N50Y30M10), hifas medindo 2-4 μm diâm., retas, paredes finas, sem incrustações, ramificada, lúmen evidente, hialina. Camada Pseudoparenquimatosa carnosa, persistente, marrom acinzentada (N70Y30M20), hifas medindo 6-40 μm alt. × 6-26 μm larg., paredes finas, globosas a elipsoides, hialino amarelada (N00C00Y20). Endoperídio globoso, 11,2 mm alt. × 11,6 mm larg., hifas protuberantes, vermiformes, pretas (N99C00Y00). Pedicelo ausente. Apófise ausente. Peristômio fibriloso, não delimitado, cônico. Basidiosporos globosos 3-4 μm alt. × 3-4 μm larg., preto (N99M99C99). Eucapilícios retos, paredes finas, incrustadas, lúmen evidente, 3-5 μm diâm., amarronzado (N70Y10M10).

Habitat: Floresta ombrófila, área antropizada, crescendo sobre folhiço.

Material examinado: BRASIL. Bahia: Salvador, Avenida São Rafael, 12°55’45’’S 38°25’50’’W, 03-IV-2022, M.S. Ribeiro (ALCB141176); Alphaville, 12°56'31.6"S 38°24'00.4"W, 29-V-2022, M.S. Araújo, (ALCB 141177).

Distribuição no Brasil: Paraíba ( Trierveiler-Pereira et al. 2011Trierveiler-Pereira, L., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2011. New distributional data on Geastrum (Geastraceae, Basidiomycota) from Brazil. Acta Botânica Brasílica 25(3): 577-585.), Pernambuco (Trierveiler-Pereira et al. 2010Trierveiler-Pereira, L.; Baseia, I.G. 2010. Additional data on Geastrum entomophilum (Geastraceae, Basidiomycota). Boletin de la Sociedad Micologica de Madrid 34: 135-139., Trierveiler-Pereira et al. 2011Trierveiler-Pereira, L., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2011. New distributional data on Geastrum (Geastraceae, Basidiomycota) from Brazil. Acta Botânica Brasílica 25(3): 577-585.), Rio Grande do Norte ( Fazolino et al. 2008Fazolino, E.P., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2008. Geastrum entomophilum, a new earthstar with an unusual spore dispersal strategy. Mycotaxon 104: 449-453.), Pará ( Leite et al. 2011Leite, A.G., Assis, H.K., Silva, B.D.B., Sotão, H.M.P., Baseia, I.G. 2011. Geastrum species from the Amazon Forest, Brazil. Mycotaxon 118: 383-392.), Bahia (presente estudo).

Notas: Segundo analises filogenéticas, Geastrum entomophilum se aproxima de G. hariotii Lloyd, contudo não é enquadrado por Zamora e colaboradores (2014aZamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.) em nenhuma seção. G. entomophilum e G. hariotii diferenciam-se morfologicamente pelo peristômio fibriloso no primeiro e sulcado no segundo. Geastrum lloydianum também possui endoperídio escuro e raios arqueados como G. entomophilum, diferenciando-se pelo pedicelo e apófise bem desenvolvidos no primeiro. O material estudado representa a primeira ocorrência da espécie para o Estado da Bahia.

Geastrum lageniforme Vittad. Monogr. Lycoperd. (Torino): 160 (16 of prepr.) (1842).

Figura 4 d-f

Figura 4.
Geastrum lanuginosum R.V.B. Araújo, J.O. Sousa, M.P. Martín, Baseia & B.D.B. Silva. a. Basidioma imaturo (escala = 2 mm). b. Basidioma expandido (escala = 3 mm). c. Esporos em MEV (escala = 1 µm); Geastrum lageniforme Vittadini . d. Basidioma imaturo (escala = 1,5 mm). e. Basidioma expandido (escala = 1 mm) . f. Esporos em MEV (escala = 5 µm). Fotos por Ruane Araújo, Áureo Pires & LAMUME.

Descrição: Basidioma imaturo epígeo, 11-12,5 mm alt. × 10-12,5 mm larg., piriforme, ápice umbonado, superfície não incrustada, papirácea a coriácea, marrom claro (Y80M40C10). Súbiculo não observado. Rizomorfa presente, incrustada. Basidioma expandido saculiforme, 9 mm alt. (incluindo peristômio) × 15-17 mm larg. Exoperídio dividido em 5-9 raios, revolutos, afinados nas pontas com ranhuras longitudinais, não higroscópico. Camada micelial persistente, marrom acinzentada (N30Y20M10), hifas medindo 2-5 μm diâm., paredes finas, não incrustadas, marrom esverdeadas (N70C00Y90) Camada fibrosa papirácea, amarelada (Y70M40C10), hifas medindo 4-6,5 μm diâm., sinuosas, verde acinzentadas (N10C00Y90). Camada pseudoparenquimatosa persistente, colar ausente, marrom (Y30M20C00), hifas medindo 9-45 μm alt. × 16-30 μm larg., subglobosas a ovais, marrom esverdeadas (N70C00Y90). Endoperídio depresso-globoso, 8,8 mm alt. × 13mm larg., séssil, superfície glabra, bege amarronzado (Y40M30C20). Pedicelo ausente. Apófise ausente. Peristômio fibriloso, delimitado, cônico. Basidiosporos globosos, 3-6 μm alt. × 4-5 μm larg., verde escuro (N80C00Y90). Eucapilícios de paredes finas, retas, superfície não incrustada, ramificado, lúmen evidente, 3-6 μm diâm., bege (N60C00Y90).

Habitat: Floresta ombrófila, crescendo gregário sobre folhiço.

Material examinado: BRASIL. Bahia: Elísio Medrado, Serra da Jiboia, 12º52’06’’S 39º28’46’’W, 17VI-2017, B.D.B. Silva, R.R. Fermiano, R.V.B. Araújo, M.S. Silva, (ALCB 048996, ALCB 048963). BRASIL. Bahia: Rio de Contas, Engenho Novo, 13°36’33’’S 41°40’54’’W, 26-XII-21, A.B. Pires, (ALCB 141178).

Distribuição no Brasil: Bahia (Trievelier-Pereira et al. 2009Trievelier-Pereira, L., Bezerra, K.M.T., Bezerra, J.L. & Baseia, I.G. 2009. First records of Geastraceae and Nidulariaceae (Basidiomycota, Fungi) from Bahia, Northeastern Brazil. Revista Brasileira de Biociências 7(3): 316-319., presente estudo), Pernambuco (Trievelier-Pereira et al. 2011), Rio de Janeiro (Hennings 1904Hennings, P. 1904. Fungi amazonica. cl. Ernesto Ule collecti: 1. Hedwigia 43: 154-186.), Ceará, Paraíba, Rio Grande do Norte ( Sousa et al. 2014bSousa, J.O., Silva, B.D.B., Alfredo, D.S. & Baseia, I.G. 2014b. New records of Geastraceae (Basidiomycota: Phallomycetidae) from Atlantic rainforest remnants and relicts of northeastern Brazil. Darwiniana Nueva Serie, 2(2): 207-221.), Rio Grande do Sul ( Cortez et al. 2008Cortez, V.G., Sulzbacher, M.A., Baseia, I.G. & Silveira, R.M.B. 2008. Two little known gasteroid fungi from Santa Catarina State, southern Brazil. Mycotaxon 106: 297-302.).

Notas: Geastrum lageniforme pertence a seção Corollina, subseção Lageniformia (Zamora et al. 2014aZamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.), sendo comumente confundida com G. saccatum Fr. e G. triplex, devido a semelhança na morfologia de seus basidiomas. As três espécies apresentam basidioma expandido sacado, peristômio bem delimitado e camada micelial sem incrustações. No entanto, G. lageniforme pode ser diferenciado pela presença de raios aracnoides com ranhuras longitudinais e G. triplex pela presença de um distinto colar formado pela camada pseudoparenquimatosa e raios involutos (Sunhede 1989Sunhede, S. 1989. Geastraceae (Basidiomycotina). Morphology, ecology and systematics with special emphasis on the North European species. 1 ed. Fungiflora, Ithaca.), ambas características ausentes em G. lageniforme. Outra característica taxonômica que pode ser observada para separar essas espécies é a presença dos cristais de oxalato de cálcio presentes na rizomorfa, onde G. lageniforme apresenta cristais com formato de chifre, G. saccatum apresenta cristais aciculares e G. triplex apresenta cristais semelhantes a rosas. (Zamora et al. 2013Zamora, J.C., Calonge, F.D., Martín, M.P. 2013. New sources of taxonomic information for earthstars ( Geastrum, Geastraceae, Basidiomycota): phenoloxidases and rhizomorphs crystals. Phytotaxa 132(1): 1-20.). Essa espécie foi registrada pela primeira vez para o Estado da Bahia no município de Uruçuca (Trierveiler-Pereira et al. 2009Trievelier-Pereira, L., Bezerra, K.M.T., Bezerra, J.L. & Baseia, I.G. 2009. First records of Geastraceae and Nidulariaceae (Basidiomycota, Fungi) from Bahia, Northeastern Brazil. Revista Brasileira de Biociências 7(3): 316-319.). Com este estudo a ocorrência de G. lageniforme é ampliada para os domínios de Mata Atlântica e Caatinga, nos municípios Elísio Medrado e Rio de Contas, respectivamente.

Geastrum lanuginosum R.V.B. Araújo, J.O. Sousa, M.P. Martín, Baseia & B.D.B. Silva, Crous et al., Persoonia 43: 365 (2019Sousa, J.O., Baracho, G.S., Martín, M.P. & Baseia, I.G. 2019. Contribution to Neotropical data of Geastrum section Corollina (Basidiomycota): Two new earth-stars from Caatinga vegetation, Brazil. Nova Hedwigia 109(1-2): 161-175.).

Figura 4 a-c

Descrição: Basidioma Imaturo epígeo, 6-14,8 mm alt. × 6,8-12,7 mm larg., globoso, ápice arredondado, superfície não incrustada, cotonosa, marrom claro (Y50M30C30). Súbiculo branco (N00M00C00). Rizomorfa presente, incrustada. Basidioma Expandido saculiforme, 8,4-22,9 mm alt. (incluindo peristômio) × 20,2-51,1 mm larg. Exoperídio dividido em 4-7 raios arqueados, não higroscópico. Camada Micelial não incrustada, cotonosa, persistente, marrom (N70Y60M40), hifas medindo 6-14 μm diâm., paredes grossas medindo 1-4 μm larg., incrustada, não ramificada, lúmen evidente, extremidade acuminada-estrangulada, amarelo limão (N10Y50M00). Camada Fibrosa coriácea, bege-amarelado (N00Y50M20), hifas medindo 1-3 μm diâm., não ramificadas, lúmen evidente, hialino. Camada Pseudoparenquimatosa persistente, colar ausente, branca (N00C00Y00), hifas medindo 25-76 μm alt. × 25-59 μm larg., globosas a elipsoides, hialinas. Endoperídio globoso, 4-8 mm alt. × 9,4-14,7 mm larg., superfície glabra, marrom clara (Y40M30C30). Pedicelo ausente. Apófise ausente. Peristômio fibriloso, não delimitado, mamiforme, concolor ao endoperídio. Basidiosporos globosos, 3-4 μm alt. × 3 μm larg., bege claro (N20Y30M10). Eucapilícios de paredes finas, retas, superfície incrustada, não ramificada, lúmen evidente, 3-5 μm diâm., amarelo alaranjado (N00Y50M10).

Habitat: Floresta ombrófila, ambiente antropizado, crescendo gregário sobre o folhiço e madeira.

Material examinado: BRASIL. Bahia: Salvador, Campus Ondina, Universidade Federal da Bahia, 13°00'17.8"S 38°30'36.7"W, 29-V-2017, B.D.B. Silva, R.R. Fermiano, (ALCB 141179).

Distribuição no Brasil: Bahia (Crous et al. 2019Crous, P.W., Wingfield, M.J., Lombard, L., Roets, F., Swart, W.J., Alvarado, P., Carnegie, A.J., Moreno, G., Luangsaard, J., Thangavel, R., Alexandrova, A.V., Baseia, I.G., Bellanger, J.-M., Bessette, A.E., Bessette, A.R., Peña-Lastra, S., García, D., Gené, J., Pham, T.H.G., Heykoop, M., Malysheva, E., Malysheva, V., Martín, M.P., Morozova, O.V., Noisripoom, W., Overton, B.E. Rea, A.E., Sewall, B.J., Smith, M.E., Smyth, C.W., Tasanathai, K., Visagie, C.M., Adamčík, S., Alves, A., Andrade, J.P., Aninat, M.J., Araújo, R.V.B., Bordallo, J.J., Boufleur, T., Baroncelli, R., Barreto, R.W., Bolin, J., Cabero, J., Caboň, M., Cafà, G., Caffot, M.L.H., Cai, L., Carlavilla, J.R., Chávez, R., Castro, R.R.L., Delgat, L., Deschuyteneer, D., Dios, M.M., Domínguez, L.S., Evans, H.C., Eyssartier, G., Ferreira, B.W., Figueiredo, C.N., Liu, F., Fournier, J., Galli-Terasawa, L.V., Gil-Durán, C., Glienke, C., Gonçalves, M.F.M., Gryta, H., Guarro, J., Himaman, W., Hywel-Jones, N., Iturrieta-González, I., Ivanushkina, N.E., Jargeat, P., Khalid, A.N., Khan, J., Kiran, M., Kiss, L., Kochkina, G.A., Kolařík, M., Kubátová, A., Lodge, D.J., Loizides, M., Luque, D., Manjón, J.L., Marbach, P.A.S., Massola, N.S., Mata, M., Miller, A.N., Mongkolsamrit, S., Moreau, P-A., Morte, A., Mujic, A., Navarro-Ródenas, A., Németh, M.Z., Nóbrega, T.F., Nováková, A., Olariaga, I., Ozerskaya, S.M., Palma, M.A., Petters-Vandresen, D.A.L., Piontelli, E., Popov, E.S., Rodríguez, A., Requejo, Ó., Rodrigues, A.C.M., Rong, I.H., Roux, J., Seifert, K.A., Silva, B.D.B, Sklenář, F., Smith, J.A., Sousa, J.O., Souza, H.G., De Souza, J.T., Švec, K., Tanchaud, P., Tanney, J.B., Terasawa, F., Thanakitpipattana, D., Torres-Garcia, D., Vaca, I., Vaghefi, N., van Iperen, A.L., Vasilenko, O.V., Verbeken, A., Yilmaz, N., Zamora, J.C., Zapata, M., Jurjević, Ž. & Groenewald, J.Z. 2019. Fungal Planet Description Sheets. Persoonia 43: 951-1041., presente estudo).

Notas: Esta espécie está incluída filogenética e morfologicamente na seção Exareolata proposta por Zamora e colaboradores (2014aZamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.). Geastrum lanuginosum se assemelha a G. rufescens Pers. devido a camada micelial única e peristômio não delimitado, contudo a camada micelial do primeiro não é incrustada. G. lanuginosum se aproxima morfológica e filogeneticamente de G. argentinum, compartilhando características como peristômio fibriloso não delimitado e camada micelial livre de incrustações, contudo no primeiro a camada micelial é única e persistente, enquanto no segundo é dupla e efêmera. Na descrição original não foram incluídas as medidas das hifas da camada micelial, sendo essas inseridas no presente estudo. Este é o segundo registro da espécie para a literatura científica.

Geastrum lloydianum Rick Rev. scienc. nat. Colleg. S. Fiel 5: 27 (1906).

Figura 5a-c

Figura 5.
Geastrum lloydianum Rick. a. Basidioma expandido (escala = 2.5 mm). b. Peristômio sulcado não delimitado (escala = 1 mm). c. Esporos em MEV (escala = 1µm); Geastrum triplex Jungh. d. Basidioma imaturo (escala = 1,25 mm), e. Basidioma expandido (escala = 3 mm). f. Esporos em MEV (escala = 2µm). Fotos por Marcelo Silva, Áureo Pires & LAMUME.

Descrição: Basidioma imaturo semi-hipógeo, gregário, 13 mm alt. × 11 mm larg., globoso, ápice arredondado, superfície incrustada, papirácea, marrom terra (N20Y20M10). Súbiculo ausente. Rizomorfa ausente. Basidioma expandido saculiforme, 12-36 mm alt. (incluindo peristômio) × 20-55 mm larg. Exoperídio dividido em 6-9 raios, arqueados a planos, não higroscópicos. Camada micelial incrustada, papirácea, se desprendendo com a idade, marrom (N20Y50M30), hifas medindo 2-8 μm diâm., amarelo amarronzadas (N40Y60M10). Camada fibrosa papirácea, amarelada (N30Y50M30), hifas medindo 5-7 μm diâm., amareladas (Y40M00C00). Camada pseudoparenquimatosa persistente, rimosa, marrom escuro (N80Y70M40), hifas medindo 25-70 μm alt. × 20-43 μm larg., marrom amareladas (N40Y70M10). Endoperídio globoso, 12-14 mm alt. × 11-20 mm larg., preto (N80Y00M00). Pedicelo presente, bem desenvolvido. Apófise presente, bem desenvolvida, glabra. Peristômio regularmente plicado, não delimitado, cônico. Basidiósporos globosos, 3-5 μm alt. × 3-5 μm larg., amarronzados (N70Y60M30). Eucapilícios de paredes finas, sinuosos, superfície não incrustada, não ramificados, lúmen não evidente, 2-4 μm diâm., concolor com os basidiosporos.

Habitat: Floresta estacional semidecídua.

Material examinado: BRASIL. Bahia: Arataca, Fazenda Terra Vista, 15°14'59"S 39°26'19"W, 19-VII-2018, Á.B. Pires, R.R. Fermiano, (ALCB 133054).

Distribuição no Brasil: Amazonas (Cabral et al. 2014Cabral, T.S., Silva, B.D.B., Ishikawa, N.K., Alfredo, D.S., Braga, R.N., Clement, C.R. & Baseia, I.G. 2014. A new species and new records of gasteroid fungi (Basidiomycota) from Central Amazonia, Brazil. Phytotaxa 183(4): 239-253.); Paraíba, Rio Grande do Norte, Ceará (Sousa et al. 2014bSousa, J.O., Silva, B.D.B., Alfredo, D.S. & Baseia, I.G. 2014b. New records of Geastraceae (Basidiomycota: Phallomycetidae) from Atlantic rainforest remnants and relicts of northeastern Brazil. Darwiniana Nueva Serie, 2(2): 207-221.), Pernambuco (Trierveiler-Pereira et al. 2011Trierveiler-Pereira, L., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2011. New distributional data on Geastrum (Geastraceae, Basidiomycota) from Brazil. Acta Botânica Brasílica 25(3): 577-585.), Bahia (presente estudo).

Notas: Geastrum lloydianum pertence a seção Hariotia ( Zamora et al. 2014aZamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.) e é caracterizada principalmente pela presença de apófise, pedicelo e peristômio sulcado. As espécies G. elegans Vittad., G. pectinatum Pers. e G. kotlabae V.J. Staněk se aproximam de G. lloydianum pelo peristômio regularmente sulcado, porém nenhuma das três primeiras espécies possui endoperídio escuro (Sousa 2015aSousa, J. O. 2015a. O Gênero Geastrum Pers. (Geastraceae, Basidiomycota): Ocorrência, Chave Taxonômica e Descrições de Novas Espécies. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal do Rio Grande do Norte, Natal.). Os basidiomas imaturos de Geastrum lloydianum são hipógeos e, consequentemente, difíceis de serem coletados; tal característica se reflete na literatura cientifica, uma vez que poucos trabalhos apresentam descrições de basidiomas imaturos. O material examinado representa a primeira ocorrência da espécie para o Estado da Bahia.

Geastrum triplex Jungh Tijdschr. Nat. Gesch. Physiol. 7: 287 (1840).

Figura 5 d-f

Descrição: Basidioma imaturo epígeo, 12-44 mm alt. × 20-21 mm larg., piriforme, ápice umbonado, superfície não incrustada, papirácea, amarelo esverdeado (N60Y40M20). Subículo presente, branco (N00Y00M00). Basidioma expandido saculiforme, 7 mm alt. (incluindo peristômio) × 62 mm larg. Exoperídio dividido em 8 raios, arqueado, não higroscópico. Camada micelial não incrustada, papirácea, saindo em pedaços irregulares, marrom amarelados (N30Y60M10), hifas medindo 1-4 μm diâm., paredes finas, ramificadas, lúmen evidente, hialino amareladas (N30Y70M20). Camada fibrosa papirácea, amarelada (N00Y10M00), hifas medindo 3-7 μm diâm., hialino esverdeadas (N10Y40M00). Camada pseudoparenquimatosa persistente, colar presente, bege amarronzado (N10Y40M00), hifas medindo 16-55 μm alt. × 17-56 μm larg., laranja claro (N50Y60M40). Endoperídio depresso-globoso, 7 mm alt. × 25 mm larg., marrom avermelhado (N50Y40M40). Pedicelo ausente. Apófise ausente. Peristômio fimbriado, delimitado, cônico. Columela subglobosa. Basidiósporos globosos, 4-5 μm alt. × 4-5 μm larg., marrom amarelados (N70Y70M20). Eucapilícios de paredes finas, sinuosos, superfície não incrustada, não ramificados, lúmen evidente, 3-6 μm diâm., amarelo esverdeado (N40C00Y50).

Habitat: Floresta ombrófila, crescendo gregário sobre subículo.

Material examinado: BRASIL. Bahia: Elísio Medrado, Serra da Jiboia 12º52’06’’S 39º28’46’’, 17-VI-2017, B.D.B. Silva, R.R. Fermiano, R.V.B. Araújo, M.S. Silva, (ALCB 048993; ALCB048988). BRASIL. Bahia: Elísio Medrado, Serra da Jiboia 12º52’06’’S 39º28’46’’, 17-VII-2017, M.S. Silva, (ALCB 049032, ALCB 049033, ALCB 049034).

Distribuição no Brasil: Amazonas (Cabral et al. 2014Cabral, T.S., Silva, B.D.B., Marinho, P. & Baseia, I.G. 2014. Geastrum rusticum (Geastraceae, Basidiomycota), a new earthstar fungus in the Brazilian Atlantic rainforest - a molecular analysis. Nova Hedwigia 98(1-2): 265-272.); Ceará, Paraíba (Sousa et al. 2014bSousa, J.O., Silva, B.D.B., Alfredo, D.S. & Baseia, I.G. 2014b. New records of Geastraceae (Basidiomycota: Phallomycetidae) from Atlantic rainforest remnants and relicts of northeastern Brazil. Darwiniana Nueva Serie, 2(2): 207-221.), Rio Grande do Norte (Leite & Baseia 2007aLeite, A.G. & Baseia, I.G. 2007a. Novos registros de Geastraceae Corda para o Nordeste Brasileiro. Sitientibus 7: 178-183.), Pernambuco (Trierveiler-Pereiraet al. 2011Trierveiler-Pereira, L., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2011. New distributional data on Geastrum (Geastraceae, Basidiomycota) from Brazil. Acta Botânica Brasílica 25(3): 577-585.), Rio Grande do Sul (Rick 1961Rick, J. 1961. Basidiomycetes Eubasidii no Rio Grande do Sul. Iheringia 9: 451-480.), Paraná (Meijer 2006Meijer, A.A.R. 2006. Preliminary list of the macromycetes from the Brazilian State of Paraná. Boletim do Museu Botânico Municipal 68: 1-55.), Santa Catarina (Sobestiansky 2005Sobestianski, G. 2005. Contribution to a Macromycete survey of the states of Rio Grande do Sul and Santa Catarina in Brazil. Brazilian Archives of Biology and Technology 48: 437-457.), São Paulo (Baseiaet al. 2003); Bahia (presente estudo)

Notas: Geastrum triplex, assim como G. melanocephalum (Czern.) V.J. Staněk, pertence a seção Trichaster, se diferenciando quanto a presença de endoperídio efêmero e pedicelo neste último (Kasuya et al. 2012Kasuya, T., Hosaka, K., Uno, K. & Kakishima, M. 2012. Phylogenetic placement ofGeastrum melanocephalum and polyphyly ofGeastrum triplex. Mycoscience 53(6): 411-426.). Geastrum litchiforme Desjardin & Hemmes e Geastrum fimbriatum podem apresentar um colar formado pela camada pseudoparenquimatosa (Sunhede 1989Sunhede, S. 1989. Geastraceae (Basidiomycotina). Morphology, ecology and systematics with special emphasis on the North European species. 1 ed. Fungiflora, Ithaca., Hemmes & Desjardin 2011Hemmes, D.E. & Desjardin, D.E. 2011. Earthstars (Geastrum, Myriostoma) of the Hawaiian Islands including two new species, Geastrum litchiforme and Geastrum reticulatum. Pacific Science 65: 477-496.) contudo não possuem peristômio delimitado. O material estudado representa a primeira ocorrência da espécie para o Estado da Bahia.

Agradecimentos

Agradecemos ao Conselho Nacional de Desenvolvimento Científico e Tecnológico (CNPq), pelo financiamento da pesquisa (Projeto universal CNPQ), Processo 436853/2018-3; à Fundação de Amparo à Pesquisa do Estado da Bahia (FAPESB) e Coordenação de Aperfeiçoamento de Pessoal de Nível Superior (CAPES), pelo financiamento de bolsas; ao Laboratório de Microscopia Eletrônica (LAMUME-UFBA) do setor de Física da Universidade Federal da Bahia, pela realização das MEVs; à Marcelo Silva Aráujo, pela coleta da espécie Geastrum entomophilum.

Literatura citada

  • Accioly, T., Sousa, J.O., Moreau, P.-A., Lécuru, C., Silva, B.D.B., Roy, M., Gardes, M., Baseia, I.G. & Martin, M.P. 2019. Hidden fungal diversity from the Neotropics: Geastrum hirsutum, G. schweinitzii (Basidiomycota, Geastrales) and their allies. PloS One 14: E0211388.
  • Agerer, R. 2006. Fungal relationships and structural identity. Mycological Progress 5: 67-107.
  • Baseia, I.G., Cavalcanti, M.A. & Milanez, A.I. 2003. Additions to our knowledge of the genus Geastrum (Phallales: Geastraceae) in Brazil. Mycotaxon 85: 409-416.
  • Baseia, I.G. & Calonge, F.D. 2006. Geastrum hirsutum: a new earthstar fungus with a hairy exoperidium. Mycotaxon 95: 301-304.
  • Cabral, T.S., Silva, B.D.B., Ishikawa, N.K., Alfredo, D.S., Braga, R.N., Clement, C.R. & Baseia, I.G. 2014. A new species and new records of gasteroid fungi (Basidiomycota) from Central Amazonia, Brazil. Phytotaxa 183(4): 239-253.
  • Cabral, T.S., Silva, B.D.B., Marinho, P. & Baseia, I.G. 2014. Geastrum rusticum (Geastraceae, Basidiomycota), a new earthstar fungus in the Brazilian Atlantic rainforest - a molecular analysis. Nova Hedwigia 98(1-2): 265-272.
  • Calonge, F.D. 1998. Gasteromycetes. I. Lycoperdales, Nidulariales, Phallales, Sclerodermatales, Tulostomatales. Flora Mycologica Iberica 3: 1-271.
  • Campos, G. 1912. Mapa florestal: Serviço Geológico e Mineralógico do Brasil. Diretoria de Serviço e Estatística: Rio de Janeiro.
  • Cortez, V.G., Sulzbacher, M.A., Baseia, I.G. & Silveira, R.M.B. 2008. Two little known gasteroid fungi from Santa Catarina State, southern Brazil. Mycotaxon 106: 297-302.
  • Crous, P.W., Crous, P.W., Wingfield, M.J., Burgess, T.I., St.J. Hardy, G.E., Crane, C., Barrett, S., Cano-Lira, J.F., Le Roux, J.J., Thangavel, R., Guarro, J., Stchigel, A.M., Martín, M.P., Alfredo, D.S., Barber, P.A., Barreto, R.W., Baseia, I.G., Cano-Canals, J., Cheewangkoon, R., Ferreira, R.J., Gené, J. Lechat, C., Moreno, G., Roets, J., Shivas, R.G., Sousa, J.O., Tan, Y.P., Wiederhold, N.P., Abell, S.P., Accioly, T., Albizu, J.L., Alves, J.L., Antoniolli, Z.I., Aplin, Z.I., Araújo, J., Arzanlou, M., Bezerra, J.D.P., Bouchara, J.-P., Carlavilla, J.R., Castillo, A., Castroagudín, V.L., Ceresini, P.C., Claridge, G.F., Coelho, G., Coimbra, V.R.M., Costa, L.A., da Cunha, K.C., da Silva, S.S., Daniel, R., de Beer, Z.W., Dueñas, M., Edwards, J., Enwistle, P., Fiuza, P.O. Fournier, J., García, D., Gibertoni, T.B., Giraud, S., Guevara-Suarez, M., Gusmão, L.F.P., Haituk, S., Heykoop, M., Hirooka, Y., Hofmann, M., Houbraken, J., Hughes, D.P., Kautmanová, I., Koppel, O., Koukol, O., Larsson, E., Latha, K.P.D., Lee, D.H., Lisboa, D.O., Lisboa, W.S., López-Villalba, Á., Maciel, J.L.N., Manimohan, P., Manjón, J.L., Marincowitz, S., Marney, T.S., Meijer, M., Miller, A.N., Olariaga, I., Paiva, L.M., Piepenbring, M., Poveda-Molero, J.C., Raj, K.N.A., Raja, H.A., Rougeron, H.A., Salcedo, I., Samadi, R., Santos, T.A.B., Scarlett, K., Seifert, K.A., Shuttleworth, L.A., Silva, G.A., Silva, M., Siqueira, J.P.Z., Souza-Motta, C.M., Stephenson, S.L., Sutton, D.A., Tamakeaw, N., Telleria, M.T., Valenzuela-Lopez, N., Viljoen, A., Visagie, C.M., Vizzini, A., Wartchow, F., Wingfield, B.D., Yurchenko, E., Zamora, J.C. & Groenewald J.Z. . 2016. Fungal Planet description sheets. Persoonia 37: 469-557.
  • Crous, P.W., Wingfield, M.J., Burgess, T. I., Carnegie, A.J., Hardy, G.E.St.J., Smith, D., Summerell, B.A., Cano-Lira, J.F., Guarro, J., Houbraken, J., Lombard, L., Martín, M.P., Sandoval-Denis,M., Alexandrova, A.V., Barnes, C.W., Baseia, I.G., Bezerra, J.D.P., Guarnaccia, V., May, T. W., Hernández-Restrepo, M., Stchigel, A.M., Miller, A.N., Ordoñez, M.E., Abreu, V.P., Accioly, T., Agnello, C., Colmán, A.A., Albuquerque, C.C., Alfredo, D.S., Alvarado, P., Araújo-Magalhães, G.R., Arauzo, S., Atkinson, T., Barili, A., Barreto, R.W., Bezerra, J.L., Cabral, T.S., Rodríguez, F.C., Cruz, R.H.S.F., Daniels, P.P., Da Silva, B.D.B., de Almeida, D.A.C., de Carvalho Jr, A.A., Decock, C.A., Delgat, L., Denman, S., Dimitrov, R.A., Edwards, J., Fedosova, A.G., Ferreira, R.J., Firmino, A.L., Flores, J.A., García, D., Gené, J., Giraldo, A., Góis, J.S., Gomes, A.A.M., Gonçalves, C.M., Gouliamova, D.E., Groenewald, M., Guéorguiev, B.V., Guevara-Suarez, M., Gusmão, L.F.P., Hosaka, K., Hubka, V., Huhndorf, S.M., Jadan, M., Jurjević, Ž., Kraak, B., Kučera, V., Kumar, T.K.A., Kušan, I., Lacerda, S.R., Lamlertthon, S., Lisboa, W.S., Loizides, M., Luangsa-Ard, J.J., Lysková, P., Mac Cormack, W.P., Macedo, D.M., Machado, A.R., Malysheva, E.F., Marinho, P., Matočec, N., Meijer, M., Mešić, A., Mongkolsamrit, S., Moreira, K.A., Morozova, O.V., Nair, K.U., Nakamura, N., Noisripoom, W., Olariaga, I., Oliveira, R.J.V. , Paiva, L.M., Pawar, P., Pereira, O.L., Peterson, S.W., Prieto, M., Rodríguez-Andrade, E., Rojo De Blas, C., Roy, M., Santos, E.S., Sharma, R., Silva, G.A., Souza-Motta, C.M., Takeuchi-Kaneko, Y., Tanaka, C., Thakur, A., Smith, M.T., Tkalčec, Z., Valenzuela-Lopez, N., Van Der Kleij, P., Verbeken, A., Viana, M.G., Wang, X.W. & Groenewald, J. Z. 2017. Fungal Planet Description Sheets: 625-715. Persoonia 39: 270-467.
  • Crous, P.W., Wingfield, M.J., Burgess, St. J. Hardy, G.E., Gené, J., Guarro, J., Baseia, I.G., García, D., Gusmão, L.F.P., Souza-Motta, C.M., Thangavel, R., Adamčík, S., Barili, A., Barnes, C.W., Bezerra, J.D.P., Bordallo, J.J., Cano-Lira, J.F., de Oliveira, R.J.V., Ercole, E., Hubka, V., Iturrieta-González, I., Kubátová, A., Martín, M.P., Moreau, P.-A., Morte, A., Ordoñez, M.E., Rodríguez, A., Stchigel, A.M., Vizzini, A., Abdollahzadeh, J., Abreu, V.P., Adamčíková, K., Albuquerque, G.M.R., Alexandrova, A.V., Álvarez Duarte, E., Armstrong-Cho, C., Banniza, S., Barbosa, R.N., Bellanger, J.-M., Bezerra, J.L., Cabral, T.S., Caboň, M., Caicedo, E., Cantillo, T., Carnegie, A.J., Carmo, L.T., Castañeda-Ruiz, R.F., Clement, C.R., Čmoková, A., Conceição, L.B., Cruz, R.H.S.F., Damm, U., da Silva, B.D.B., da Silva, G.A., da Silva, R.M.F., de A Santiago, A.L.C.M., de Oliveira, L.F., de Souza, C.A.F., Déniel, F., Dima, B., Dong, G., Edwards, J., Félix, C.R., Fournier, J., Gibertoni, T.B., Hosaka, K., Iturriaga, T., Jadan, M., Jany, J.-L., Jurjević, Ž., Kolařík, M., Kušan, I., Landell, M.F., Leite Cordeiro, T.R., Lima, D.X., Loizides, M., Luo, S., Machado, A.R., Madrid, H., Magalhães, O.M.C., Marinho, P., Matočec, N., Mešić, A., Miller, A.N., Morozova, O.V., Neves, R.P., Nonaka, K., Nováková, A., Oberlies, N.H., Oliveira-Filho, J.R.C., Oliveira, T.G.L., Papp, V., Pereira, O.L., Perrone, G., Peterson, S.W., Pham, T.H.G., Raja, H.A., Raudabaugh, D.B., Řehulka, J., Rodríguez-Andrade, E., Saba, M., Schauflerová, A., Shivas, R.G., Simonimi, G., Siqueira, J.P.Z., Sousa, J.O., Stajsic, V., Svetasheva, T., Tan, Y.P., Tkalčec, Z., Ullah, S., Valente, P., Valenzuela-Lopes, N., Abrinbana, M., Viana Marques, D.A., Wong, P.T.W., Xavier de Lima, V. & Groenwald, J.Z. 2018a. Fungal Planet description sheets. Persoonia 40: 716-784.
  • Crous, P.W., Luangsa-Ard, J.J., Wingfield, M.J., Carnegie, A.J., Hernández-Restrepo, M., Lombard, L., Roux, J., Barreto, R.W., Baseia, I.G., Cano-Lira, J.F., Martín, M.P., Morozova, O.V., Stchigel, A.M., Summerell1, B.A., Brandrud, T.E., Dima, B., García, D., Giraldo, A., Guarro, J., Gusmão, L.F.P., Khamsuntorn, P., Noordeloo, M.E., Nuankaew, S., Pinruan, U., Rodríguez-Andrade, E., Souza-Motta, C.M., Thangavel, R., Van Iperen, A.L., Abreu, V.P., Accioly, T., Alves, J.L., Andrade, J.P., Bahram, M., Baral, H.O., Barbier, E., Barnes, C.W., Bendiksen, E., Bernard, E., Bezerra, J.D.P., Bezerra, J.L., Bizio, E., Blair, J.E., Bulyonkova, T.M., Cabral, T.S., Caiafa, M.V., Cantillo, T., Colmán, A.A., Conceição, L.B., Cruz, S., Cunha, A.O.B., Darveaux, B.A., Silva, A.L. da, Silva, G.A. da, Silva, G.M. da, Silva, R.M.F. da, Oliveira, R.J.V. de, Oliveira, R.L., Souza, J.T. de, Dueñas, M., Evans, H.C., Epifani, F., Felipe, M.T.C., Fernández-López, J., Ferreira, B.W., Figueiredo, C.N., Filippova, N.V., Flores, J.A., Gené, J., Ghorbani, G., Gibertoni, T.B., Glushakova, A.M., Healy, R., Huhndorf, S.M., Iturrieta-González, I., Javan-Nikkhah, M., Juciano, R.F., Jurjević, Ž., Kachalkin, A.V., Keochanpheng, K., Krisai-Greilhuber, I., Li, Y.C., Lima, A.A., Machado, A.R., Madrid, H., Magalhães, O.M.C., Marbach, P A.S, Melanda, G.C.S., Miller, A.N., Mongkolsamrit, S., Nascimento, R.P., Oliveira, T.G L., Ordoñez, M.E., Orzes, R., Palma, M.A, Pearce, C.J., Pereira, O.L., Perrone, G., Peterson, V., Pham, T.H.G., Piontelli, E., Pordel, A., Quijada, L., Raja, H.A., Rosas De Paz, E., Ryvarden, L., Saitt, A., Salcedo, S.S., Sandoval-Denis, M., Santos, T.A.B., Seifert, K.A., da Silva, B.D.B., Smith, M.E., Soares, A.M., Sommai, S., Sousa, J.O., Suetrong, S., Susca, A., Tedersoo, L., Telleria, M.T., Thanakitpipattana, D., Valenzuela-Lopez, N., Visagie, C.M., Zapata, M. & Groenewald, J.Z. 2018b. Fungal Planet Description Sheets: 785- 867. Persoonia 41: 238-417.
  • Crous, P.W., Wingfield, M.J., Lombard, L., Roets, F., Swart, W.J., Alvarado, P., Carnegie, A.J., Moreno, G., Luangsaard, J., Thangavel, R., Alexandrova, A.V., Baseia, I.G., Bellanger, J.-M., Bessette, A.E., Bessette, A.R., Peña-Lastra, S., García, D., Gené, J., Pham, T.H.G., Heykoop, M., Malysheva, E., Malysheva, V., Martín, M.P., Morozova, O.V., Noisripoom, W., Overton, B.E. Rea, A.E., Sewall, B.J., Smith, M.E., Smyth, C.W., Tasanathai, K., Visagie, C.M., Adamčík, S., Alves, A., Andrade, J.P., Aninat, M.J., Araújo, R.V.B., Bordallo, J.J., Boufleur, T., Baroncelli, R., Barreto, R.W., Bolin, J., Cabero, J., Caboň, M., Cafà, G., Caffot, M.L.H., Cai, L., Carlavilla, J.R., Chávez, R., Castro, R.R.L., Delgat, L., Deschuyteneer, D., Dios, M.M., Domínguez, L.S., Evans, H.C., Eyssartier, G., Ferreira, B.W., Figueiredo, C.N., Liu, F., Fournier, J., Galli-Terasawa, L.V., Gil-Durán, C., Glienke, C., Gonçalves, M.F.M., Gryta, H., Guarro, J., Himaman, W., Hywel-Jones, N., Iturrieta-González, I., Ivanushkina, N.E., Jargeat, P., Khalid, A.N., Khan, J., Kiran, M., Kiss, L., Kochkina, G.A., Kolařík, M., Kubátová, A., Lodge, D.J., Loizides, M., Luque, D., Manjón, J.L., Marbach, P.A.S., Massola, N.S., Mata, M., Miller, A.N., Mongkolsamrit, S., Moreau, P-A., Morte, A., Mujic, A., Navarro-Ródenas, A., Németh, M.Z., Nóbrega, T.F., Nováková, A., Olariaga, I., Ozerskaya, S.M., Palma, M.A., Petters-Vandresen, D.A.L., Piontelli, E., Popov, E.S., Rodríguez, A., Requejo, Ó., Rodrigues, A.C.M., Rong, I.H., Roux, J., Seifert, K.A., Silva, B.D.B, Sklenář, F., Smith, J.A., Sousa, J.O., Souza, H.G., De Souza, J.T., Švec, K., Tanchaud, P., Tanney, J.B., Terasawa, F., Thanakitpipattana, D., Torres-Garcia, D., Vaca, I., Vaghefi, N., van Iperen, A.L., Vasilenko, O.V., Verbeken, A., Yilmaz, N., Zamora, J.C., Zapata, M., Jurjević, Ž. & Groenewald, J.Z. 2019. Fungal Planet Description Sheets. Persoonia 43: 951-1041.
  • Crous, P.W., Crous, P.W., Wingfield, M.J., Chooi, Y.-H., Gilchrist, C.L.M., Lacey, E., Pitt, J.I., Roets, F., Swart, W.J., Cano-Lira, J.F., Valenzuela-Lopez, N., Hubka, V., Shivas, R.G., Stchigel, A.M., Holdom, D.G., Jurjević, Ž., Kachalkin, A.V., Lebel, Y., Lock, C., Martín, M.P., Tan, Y.P., Tomashevskaya, M.A., Vitelli, J.S., Baseia, I.G., Bhatt, V.K., Brandrud, T.E., De Souza, J.T., Dima, B., Lacey, H.J., Lombard, L., Johnston, P.R., Morte, A., Papp, V., Rodríguez, A., Rodríguez-Andrade, E., Semwal, K.C., Tegart, L., Abad, Z.G., Akulov, A., Alvarado, P., Alves, A., Andrade, J.P., Arenas, F., Asenjo, C., Ballarà, J., Barrett, M.D., Berná, L.M., Berraf-Tebbal, A., Bianchinotti, M.V., Bransgrove, K., Burgess, T.I., Carmo, F.S., Chávez, R., Čmoková, A., Dearnaley, J.D.W., Santiago, A.L.C.M. de A., Freitas-Neto, J.F., Denman, S., Douglas, B., Dovana, F., Eichmeier, A., Esteve-Raventós, F., Farid, A., Fedosova, A.G., Ferisin, G., Ferreira, R.J., Ferrer, A., Figueiredo, C.N., Figueiredo, Y.F., Reinoso-Fuentealba, C.G., Garrido-Benavent, I., Cañete-Gibas, C.F., Gil-Durán, C., Glushakova, A.M., Gonçalves, M.F.M., González, M., Gorczak, M., Gorton, C., Guard, F.E., Guarnizo, A.L., Guarro, J., Gutiérrez, M., Hamal, P., Hien, L.T., Hocking, A.D., Houbraken, J., Hunter, G.C., Inácio, C.A., Jourdan, M., Kapitonov, V.I., Kelly, L., Khanh, T.N., Kisło, K., Kiss, L., Kiyashko, A., Kolařík, M., Kruse, J., Kubátová, A., Kučera, V., Kučerová, I., Kušan, I., Lee, H.B., Levicán, G., Lewis, A., Liem, N.V., Liimatainen, K., Lim, H.J., Lyons, M.N., Maciá-Vicente, J.G., Magaña-Dueñas, V., Mahiques, R., Malysheva, E.F., Marbach, P.A.S., Marinho, P., Matočec, N., McTaggart, A.R., Mešić, A., Morin, L., Muñoz-Mohedano, J.M., Navarro-Ródenas, A., Nicolli, C.P., Oliveira, R.L., Otsing, E., Ovrebo, C.L., Pankratov, T.A., Paños, A., Paz-Conde, A., Pérez-Sierra, A., Phosri, C., Pintos, Á., Pošta, A., Prencipe, S., Rubio, E., Saitta, A., Sales, L.S., Sanhueza, L., Shuttleworth, L.A., Smith, J., Smith, M.E., Spadaro, D., Spetik, M., Sochor, M., Sochorová, Z., Sousa, J.O., Suwannasai, N., Tedersoo, L., Thanh, H.M., Thao, L.D., Tkalčec, Z., Vaghefi, N., Venzhik, A.S., Verbeken, A., Vizzini, A., Voyron, S., Wainhouse, M., Whalley, A.J.S., Wrzosek, M., Zapata, M., Zeil-Rolfe, I. & Groenewald, J.Z. 2020. Fungal Planet description sheets. Persoonia 44: 1042-1111.
  • Crous, P.W., Osieck, E.R., Shivas, R.G., Tan, Y.P., Bishop-Hurley, S.L., Esteve Raventós, F., Larsson, E., Luangsa-ard, J.J., Pancorbo, F., Balashov, S., Baseia, I.G., Boekhout, T., Chandranayaka, S., Cowan, D.A., Cruz, R.H.S.F., Czachura P., De la Peña-Lastra, S., Dovana, F., Drury, B., Fell, J., Flakus, A., Fotedar, R., Jurjević, Ž., Kolecka, A., Mack, J., Maggs-Kölling, G., Mahadevakumar, S., Mateos, A., Mongkolsamrit, S., Noisripoom, W., Plaza, M., Overy, D.P., Piątek, M., Sandoval-Denis, M., Vauras, J., Wingfield, M.J., Abell, S.E., Ahmadpour, A., Akulov, A., Alavi, F., Alavi, Z., Altés, A., Alvarado, P., Anand, G., Ashtekar, N., Assyov, B., Banc-Prandi , G., Barbosa, K.D., Barreto, G.G., Bellanger, J.M., Bezerra, J.L., Bhat, D.J., Bilański, P., Bose, T., Bozok, F., Chaves, J., Costa-Rezende, D.H., Danteswari, C., Darmostuk, V., Delgado ,G., Denman, S., Eichmeier, A., Etayo, J., Eyssartier, G., Faulwetter, S., Ganga, K.G.G., Ghosta,Y., Goh, J., Góis, J.S., Gramaje, D., Granit, L., Groenewald, M., Gulden, G., Gusmão, L.F.P., Hammerbacher, A., Heidarian, Z., Hywel-Jones, N., Jankowiak, R., Kaliyaperumal, M., Kaygusuz, O., Kezo, K., Khonsanit, A., Kumar, S., Kuo, C.H., Læssøe, T., Latha, K.P.D., Loizides, M., Luo, S.M., Maciá-Vicente, J.G., Manimohan, P., Marbach, P.A.S., Marinho, P., Marney, T.S., Marques G., Martín, M.P., Miller, A.N., Mondello, F., Moreno, G., Mufeeda, K.T., Mun, H.Y., Nau, T., Nkomo, T., Okrasińska, A., Oliveira, J.P.A.F., Oliveira, R.L., Ortiz, D.A., Pawłowska, J., Pérez-De-Gregorio, M.À., Podile, A.R., Portugal, A., Privitera, N., Rajeshkumar, K.C., Rauf, I., Rian, B., Rigueiro-Rodríguez, A., Rivas- Torres, G.F., Rodriguez-Flakus, P., Romero-Gordillo, M., Saar, I., Saba, M., Santos, C.D., Sarma, P.V.S.R.N., Siquier, J.L., Sleiman, S., Spetik, M., Sridhar, K.R., Stryjak-Bogacka, M., Szczepańska, K., Taşkın, H., Tennakoon, D.S., Thanakitpipattana, D., Trovão, J., Türkekul, İ., van Iperen, A.L., van't Hof, P., Vasquez, G., Visagie, C.M., Wingfield, B.D., Wong, P.T.W., W.X. Yang, Yarar, M., Yarden, O., Yilmaz 2023. Fungal Planet description sheets. Persoonia 50: 1478-1549.
  • Fazolino, E.P., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2008. Geastrum entomophilum, a new earthstar with an unusual spore dispersal strategy. Mycotaxon 104: 449-453.
  • Freitas-Neto, J.F., Sousa, J.O., Marinho, P., Martín, M.P., Baseia, I.G. 2023. Geastrum tupiense: a new earthstar fungi species from the Brazilian Atlantic Forest and a new insertion in the Velutina subsection (Geastrales, Basidiomycota). Rodriguésia 74: e00482022.
  • Geastrumin Flora e Funga do Brasil. Jardim Botânico do Rio de Janeiro. Disponível em < Disponível em https://floradobrasil.jbrj.gov.br/FB92639 > (acesso em 08-III-2023).
    » https://floradobrasil.jbrj.gov.br/FB92639
  • Hemmes, D.E. & Desjardin, D.E. 2011. Earthstars (Geastrum, Myriostoma) of the Hawaiian Islands including two new species, Geastrum litchiforme and Geastrum reticulatum Pacific Science 65: 477-496.
  • Hennings, P. 1904. Fungi amazonica. cl. Ernesto Ule collecti: 1. Hedwigia 43: 154-186.
  • Hosaka, K., Bates, S.T., Beever, R.E., Castellano, M.A., Colgan, W., Domínguez, L.S., Nouhra, E.R., Geml, J., Giachini, A.J., Kenney, S.R., Simpson, N.B., Spatafora, J.W. & Trappe, J.M. 2006. Molecular phylogenetics of the gomphoid-phalloid fungi with an establishment of the new subclass Phallomycetidae and two new orders. Mycologia 98(6): 949-959.
  • Küppers, H. 2002. Atlas de Los Colores. 1ª ed. Blume, Barcelona.
  • Kasuya, T., Hosaka, K., Uno, K. & Kakishima, M. 2012. Phylogenetic placement ofGeastrum melanocephalum and polyphyly ofGeastrum triplex Mycoscience 53(6): 411-426.
  • Leite, A.G. & Baseia, I.G. 2007a. Novos registros de Geastraceae Corda para o Nordeste Brasileiro. Sitientibus 7: 178-183.
  • Leite, A.G., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2007b. Additional studies on Geastrum from Northeastern Brazil. Mycotaxon 101: 103-111.
  • Leite, A.G., Assis, H.K., Silva, B.D.B., Sotão, H.M.P., Baseia, I.G. 2011. Geastrum species from the Amazon Forest, Brazil. Mycotaxon 118: 383-392.
  • Meijer, A.A.R. 2006. Preliminary list of the macromycetes from the Brazilian State of Paraná. Boletim do Museu Botânico Municipal 68: 1-55.
  • Rick, J. 1961. Basidiomycetes Eubasidii no Rio Grande do Sul. Iheringia 9: 451-480.
  • Silva, B.D.B., Sousa, J.O. & Baseia, I.G. 2011. Discovery of Geastrum xerophilum from the Neotropics. Mycotaxon 118: 355-359.
  • Silva, B.D.B., Cabral, T.S., Marinho, P., Ishikawa, N.K. & Baseia, I.G. Two new species of Geastrum (Geastraceae, Basidiomycota) found in Brazil. 2013. Nova Hedwigia 96(3-4): 445-456.
  • Silva, B.D.B., Sulzbacher, M. A., Baseia, I.G. 2014. Metodologia: coleta, preservação e herborização de fungos gasteroides. In: I. G. Baseia, B.D.B. Silva , R.H.S.F. Cruz (eds.). Fungos Gasteroides no semiárido do Nordeste Brasileiro, Mídia, Feira de Santana, pp. 25-28.
  • Sobestianski, G. 2005. Contribution to a Macromycete survey of the states of Rio Grande do Sul and Santa Catarina in Brazil. Brazilian Archives of Biology and Technology 48: 437-457.
  • Sousa, J. O., Morais, L.A., Nascimento, Y.M. & Baseia, I.G. 2014a. Geastraceae. In: Baseia, I.G.; Silva, B.D.B.; Cruz, R.H.S.F. (eds.) Fungos Gasteroides no semiárido do Nordeste Brasileiro. Feira de Santana, Print Mídia, pp. 37-55.
  • Sousa, J.O., Silva, B.D.B., Alfredo, D.S. & Baseia, I.G. 2014b. New records of Geastraceae (Basidiomycota: Phallomycetidae) from Atlantic rainforest remnants and relicts of northeastern Brazil. Darwiniana Nueva Serie, 2(2): 207-221.
  • Sousa, J.O., Morais, L., Nascimento, Y.M. & Baseia, I.G. 2014c. Updates on the geographic distribution of three Geastrum species from Brazilian semi-arid region. Mycosphere 3, 467-474.
  • Sousa, J.O., Silva, B.D.B. & Baseia, I.G. 2014d. Geastrum from the Atlantic Forest in northeast Brazil - new records for Brazil. Mycotaxon 129(1): 169-179.
  • Sousa, J. O. 2015a. O Gênero Geastrum Pers. (Geastraceae, Basidiomycota): Ocorrência, Chave Taxonômica e Descrições de Novas Espécies. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal do Rio Grande do Norte, Natal.
  • Sousa, J.O., Barracho, G.A. & Baseia, I.G. 2015b. Geastrum laevisporum: a new earthstar fungus with uncommon smooth spores. Mycosphere 6(4): 501-507.
  • Sousa, J.O., Baracho, G.S., Martín, M.P. & Baseia, I.G. 2019. Contribution to Neotropical data of Geastrum section Corollina (Basidiomycota): Two new earth-stars from Caatinga vegetation, Brazil. Nova Hedwigia 109(1-2): 161-175.
  • Sunhede, S. 1989. Geastraceae (Basidiomycotina). Morphology, ecology and systematics with special emphasis on the North European species. 1 ed. Fungiflora, Ithaca.
  • Trievelier-Pereira, L., Bezerra, K.M.T., Bezerra, J.L. & Baseia, I.G. 2009. First records of Geastraceae and Nidulariaceae (Basidiomycota, Fungi) from Bahia, Northeastern Brazil. Revista Brasileira de Biociências 7(3): 316-319.
  • Trierveiler-Pereira, L.; Baseia, I.G. 2010. Additional data on Geastrum entomophilum (Geastraceae, Basidiomycota). Boletin de la Sociedad Micologica de Madrid 34: 135-139.
  • Trierveiler-Pereira, L., Calonge, F.D. & Baseia, I.G. 2011. New distributional data on Geastrum (Geastraceae, Basidiomycota) from Brazil. Acta Botânica Brasílica 25(3): 577-585.
  • Zamora, J.C., Calonge, F.D., Martín, M.P. 2013. New sources of taxonomic information for earthstars ( Geastrum, Geastraceae, Basidiomycota): phenoloxidases and rhizomorphs crystals. Phytotaxa 132(1): 1-20.
  • Zamora, J.C., Calonge, F.D., Hosaka, K. & Martín, M.P. 2014a. Systematics of the genus Geastrum (Fungi: Basidiomycota) revisited. Taxon 63 (3): 477-497.
  • Zamora, J.C., Kuhar, F., Castiglia, V. & Papinutti, L. 2014b. On Geastrum argentinum, a forgotten species 55(3): 177-182.

Edited by

Editora Associada:

Viviana Motato-Vásquez

Publication Dates

  • Publication in this collection
    04 Dec 2023
  • Date of issue
    2023

History

  • Received
    29 Mar 2023
  • Accepted
    27 Sept 2023
Instituto de Pesquisas Ambientais Av. Miguel Stefano, 3687 , 04301-902 São Paulo – SP / Brasil, Tel.: 55 11 5067-6057, Fax; 55 11 5073-3678 - São Paulo - SP - Brazil
E-mail: hoehneaibt@gmail.com